ਜਿਗਰ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ/Liver Disease

ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਏ

ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਏ:

• ਸਭ ਤੋਂ ਆਮ ਮਿਲਣ ਵਾਲਾ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਵਾਇਰਸ ਹੈ
• ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦਾ ਤੇਜ਼ ਸੰਕਰਮਣ ਹੈ
• ਇੱਕ ਬੇਹੱਦ ਤੇਜ਼ ਲਾਗ ਵਾਲੀ ਜਿਗਰ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਿਮਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਹੈ
• ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਏ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਫ਼ਰ ਦੌਰਾਨ ਲੱਗਣ ਵਾਲਾ ਰੋਗ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਏ ਸੰਕਰਮਣ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਮਾਮਲੇ ਸਫ਼ਰ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਵੀ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ
• ਸਹੀ ਟੀਕਕਰਨ ਰਾਹੀਂ ਬਚਾਅ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ

ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਏ 1.5 ਮਿਲੀਅਨ (15 ਲੱਖ) ਲੋਕਾਂ ‘ਤੇ ਅਸਰ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਕੁੱਝ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਦੱਸਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਸੰਕਰਮਣ ਦਾ ਅਸਲ ਅੰਕੜਾ 10 ਗੁਣਾ ਤੱਕ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਆਮਤੌਰ ਤੇ ਲੱਛਣ ਰਹਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ (ਦਿਸਣਯੋਗ ਲੱਛਣ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ) ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਜਾਂਚ ਨਹੀਂ ਹੋ ਪਾਉਂਦੀ। ਕਨੇਡਾ ਵਿੱਚ 1991 ਵਿੱਚ 3500 ਕੇਸ ਸਨ, ਪਰ 2003 ਵਿੱਚ ਮਾਮਲੇ 400 ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਸਨ।  ਬਾਲਗਾਂ ਵਿੱਚ 25% ਕੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਹਸਪਤਾਲ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।

ਸੰਚਾਰ ਅਤੇ ਖਤਰੇ ਦੇ ਕਾਰਕ

ਇਹ ਖਾਸ ਵਾਇਰਸ ਮੁੱਢਲੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਫ਼ੀਸਲ-ਓਰਲ ਰੂਟ ਰਾਹੀਂ ਫੈਲਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਉਸ ਭੋਜਨ ਜਾਂ ਪਾਣੀ ਦਾ ਸੇਵਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਸੰਕਰਮਿਤ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਮਲ-ਮੂਤਰ ਨਾਲ ਦੂਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ। ਸੰਕਰਮਣ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਅਜਿਹੀ ਜਗ੍ਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਲੋਕ ਬਹੁਤ ਨਜ਼ਦੀਕ ਹੋਣ, ਇਕੱਠੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਣ ਜਾਂ ਦੂਸ਼ਿਤ ਭੋਜਨ ਜਾਂ ਪਾਣੀ ਦਾ ਸੇਵਨ ਕਰਨ। ਇਹ ਵਾਇਰਸ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ 10 ਮਹੀਨੇ ਤੱਕ ਬਚਿਆ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਹੋਰ ਖਤਰੇ ਦੇ ਕਾਰਕ ਜਾਂ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਏ ਦੇ ਰੂਟ ਇਹ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ:

• ਭੋਜਨ ਜਾਂ ਪੀਣ ਦੇ ਪਦਾਰਥ ਉਸ ਸੰਕਰਮਿਤ ਵਿਅਕਤੀ ਵੱਲੋਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹੋਣ ਜੋ ਸਾਰੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਨਾ ਕਰਦਾ ਹੋਵੇ
• ਦੂਸ਼ਿਤ ਦਰਾਮਦ ਕੀਤੇ ਭੋਜਨ ਦਾ ਸੇਵਨ ਕਰਨ ਨਾਲ
• ਸੰਕਰਮਿਤ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਲ ਡੂੰਘੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਕਾਰਨ
• ਉਹਨਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਫ਼ਰ ਕਰਨ ਨਾਲ ਜਿੱਥੇ ਬਿਮਾਰੀ ਆਮ ਹੈ – ਬਾਹਰਲੇ ਮੁਲਕ ਰਹਿਣ, ਘੁੰਮਣ-ਫਿਰਨ ਜਾਂ ਕੰਮ ਲਈ ਜਾਣ ਕਾਰਨ (ਅਫਰੀਕਾ, ਏਸ਼ੀਆ, ਲਾਤੀਨੀ ਅਮਰੀਕਾ, ਪੂਰਬੀ ਯੂਰਪ, ਮੈਕਸੀਕੋ ਅਤੇ ਕੈਰੀਬੀਅਨ)
• ਬੱਚੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਆਮ ਕਰਕੇ ਲੱਛਣ ਰਹਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਣਜਾਣੇ ਵਿੱਚ ਵਾਇਰਸ ਨੂੰ ਬੱਚਿਆਂ ਅਤੇ ਬਾਲਗਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲਾਅ ਸਕਦੇ ਹਨ
• ਸਫ਼ਾਈ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦਾ ਮਾੜਾ ਪੱਧਰ

ਇੱਕ ਵਾਰ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਏ ਨਾਲ ਸੰਕਰਮਿਤ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਰਾਜ਼ੀ ਹੋਣ ਮਗਰੋਂ ਉਮਰ ਭਰ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧਕ ਸ਼ਕਤੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਫਿਰ ਵੀ, ਤਕਰੀਬਨ 15 % ਮਰੀਜ਼ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਾਜ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਅਤੇ ਸਾਲ ਅੰਦਰ ਮੁੜ ਮਰੀਜ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਬੀ

ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਬੀ:

• ਇੱਕ ਆਮ ਵਾਇਰਸ ਹੈ
• ਤਕਰੀਬਨ 400 ਮਿਲੀਅਨ (40 ਕਰੋੜ) ਲੋਕ ਇਸ ਵਾਇਰਸ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆਂ ਅੰਦਰ ਢੋਹ ਰਹੇ ਹਨ
• ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਬੀ ਦੇ ਤਕਰੀਬਨ 75% ਕੈਰੀਅਰ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ
• ਉਹਨਾਂ ਕੈਰੀਅਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤਕਰੀਬਨ 20-25% ਜਿਗਰ ਦੇ ਕੈਂਸਰ ਜਾਂ ਸਿਰੋਸਿਸ ਨਾਲ ਮਰਨਗੇ
• ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਏਸ਼ਿਆਈ ਮੁਲਕਾਂ ਅੰਦਰ ਤਕਰੀਬਨ 10% ਆਬਾਦੀ ਕੈਰੀਅਰ ਹੈ। ਭਾਂਵੇ ਇਹ ਸਿਹਤ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਦਰਪੇਸ਼ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਜਨਤੱਕ ਚੇਤਨਾ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਘੱਟ ਹੈ। ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਤਾਂ ਇਸ ਰੋਗ ਦਾ ਚਿਰਕਾਲੀ (chronic) ਲੱਛਣ ਰਹਿਤ (ਕੋਈ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਲੱਛਣਾਂ ਨਹੀਂ) ਰੋਗ ਹੋਣਾ ਹੈ।

ਸੰਚਾਰ ਅਤੇ ਖਤਰੇ ਦੇ ਕਾਰਕ

ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਬੀ ਵਾਇਰਸ ਭੋਜਨ ਰਾਹੀਂ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਖੂਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਰੀਰਕ ਤਰਲਾਂ ਰਾਹੀਂ ਫੈਲਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਆਮ ਭਰਮ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਮੈਂ ਇਹ ਧਿਆਨ ਰੱਖਾਂ ਕਿ ਮੈਂ ਕੀ ਖਾਂਦਾ/ ਖਾਂਦੀ ਹਾਂ, ਮੈਂ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਬੀ ਵਾਇਰਸ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਰਹਾਂਗਾ/ ਰਹਾਂਗੀ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਦੱਸਿਆ ਹੈ, ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਕੈਰੀਅਰ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਹੀ ਇਸ ਵਾਇਰਸ ਨਾਲ ਸੰਕਰਮਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ – ਵਰਟੀਕਲ ਟ੍ਰਾਂਸਮਿਸ਼ਨ (ਮਾਂ ਤੋਂ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਗਰਭ ਜਾਂ ਜਨਮ ਵੇਲੇ ਸੰਕਰਮਣ)।

ਸੰਚਾਰ ਦੇ ਹੋਰ ਰੂਟ ਇਹ ਹਨ:

• ਦੰਦਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਸਮੇਂ ਸੰਕਰਮਿਤ ਉਪਕਰਨਾਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਕਾਰਨ
• ਸਰਿੰਜ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਵਰਤੋਂ
• ਐਕਿਊਪੰਕਚਰ ਵੇਲੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਫ ਨਾ ਕੀਤੀਆਂ ਵਾਰ ਵਾਰ ਵਰਤੀਆਂ ਸਰਿੰਜਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਾਰਨ
• ਸਰੀਰ ‘ਤੇ ਟੈਟੂ ਜਾਂ ਸਰੀਰ ਵਿੰਨਾਉਣ ਲਈ ਸੰਕਰਮਿਤ ਉਪਕਰਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਾਰਨ
• ਜਿਣਸੀ ਸੰਬੰਧਾਂ ਰਾਹੀਂ
• ਖੂਨ ਚੜਾਉਣ ਵੇਲੇ ਸੰਕਰਮਿਤ ਖੂਨ ਮਿਲਣ ਕਾਰਨ (ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਅਜਿਹਾ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ)

ਹੋਰ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਵਾਂਗੂ ਜਿੰਨੀ ਜਲਦੀ ਤੁਸੀਂ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਬੀ ਦਾ ਇਲਾਜ ਕਰਵਾਓਗੇ, ਓਨੇ ਹੀ ਚੰਗੇ ਨਤੀਜੇ ਮਿਲਣਗੇ। ਜੇ ਇਲਾਜ ਘੱਟ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਅਸਰ ਅਤੇ ਨਤੀਜੇ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਚੰਗੇ ਹੋਣਗੇ ਕਿਉਂਕਿ ਵੱਡੀ ਉਮਰ ਤੱਕ ਜਿਗਰ ਦਾ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਾਇਰਸ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਸ਼ਟ ਕਰਨ ਜਾਂ ਇਲਾਜ ਦਾ ਕੋਈ ਮੌਜੂਦ ਤਰੀਕਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਫਿਰ ਵੀ ਪਿਛਲੇ 10 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਾਬਤ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ ਕਿ ਦਵਾਈਆਂ ਵਾਇਰਸ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਅਤੇ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਕੇ ਜਿਗਰ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਵਿੱਚ ਕਾਰਗਰ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।

ਕੈਰੀਅਰ

ਜਿਗਰ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ “ਕੈਰੀਅਰ” ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। “ਕੈਰੀਅਰ” ਕੀ ਹੈ? ਇਹ ਹਾਲਤ ਕਿਵੇਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ? ਇਸ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਿਵੇਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ? ਅਤੇ ਕੈਰੀਅਰ ਹੋਣਾ ਨੁਕਸਾਨਦਾਇਕ ਕਿਵੇਂ ਹੈ?

ਜਦੋਂ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਬੀ ਵਾਇਰਸ (ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਵਾਇਰਸ) ਸਰੀਰ ਅੰਦਰ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਸਾਡਾ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਬੰਧ (ਰੋਗ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ) ਜਲਦ ਹੀ ਘੁਸਪੈਠੀਆਂ (ਵਾਇਰਸ) ਦਾ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਐਂਟੀਬਾਡੀ ਭੇਜ ਕੇ ਜਵਾਬ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਐਂਟੀਬਾਡੀ ਲੜਾਈ ਜਿੱਤ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਵਾਇਰਸ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਿਅਕਤੀ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਬਿਮਾਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਮਾਂ ਐਂਟੀਬਾਡੀ ਦਾ ਪੱਧਰ 10 ਆਈਯੂ ਪ੍ਰਤੀ ਲੀਟਰ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਐਂਟੀਬਾਡੀ ਦਾ ਪੱਧਰ 10 ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਜਾਣ ‘ਤੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਬੂਸਟਰ ਵੈਕਸੀਨ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

ਜੇ ਐਂਟੀਬਾਡੀ ਦਾ ਪੱਧਰ 6 ਮਹੀਨੇ ਘੱਟ ਰਹੇ, ਸਰੀਰ ਵਾਇਰਸ ਨਾਲ ਲੜਨ ਵਿੱਚ ਮੱਦਦ ਲਈ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪਦਾਰਥ ਜਿਸਨੂੰ ‘ਐਂਟੀਜਨ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਭਾਂਵੇ ਐਂਟੀਬਾਡੀ ਅਤੇ ਐਂਟੀਜਨ, ਦੋਵੇਂ, ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਵਾਇਰਸ ਦੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਾਲ ਇਕੱਠੇ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦੇ। ਐਂਟੀਜਨ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਐਂਟੀਬਾਡੀ ਨਹੀਂ ਰਹੇਗਾ। ਕੋਰਟੀਸੋਨ ਇਕ ਕਿਸਮ ਦਾ ਸਟੇਰੌਇਡ ਹੈ। ਐਂਟੀਜਨ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਐਂਟੀਬਾਡੀ ਹੈ ਜੋ ਵੱਧ ਨਿਰਪੱਖ ਹੈ। ਐਂਟੀਜਨ ਵਾਇਰਸ ਨਾਲ ਇੱਕ “ਗੈਰ-ਹਮਲਾਵਰ ਸਮਝੌਤਾ” ਕਰਕੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰੇਗਾ। ਜੇ ਐਂਟੀਜਨ ਵਾਇਰਸ ਨੂੰ ਖਤਮ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਤਾਂ ਵਾਇਰਸ ਸਰੀਰ ਨਾਲ ਛੇੜਛਾੜ ਕਰੇ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸਰੀਰ ਅੰਦਰ ਰਹੇਗਾ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਸਰੀਰ ਇੱਕ ‘ਕੈਰੀਅਰ ‘ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਪਰ, ਜੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਰੋਗ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ (ਇਮਿਊਨ ਸਿਸਟਮ) ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਗਈ ਹੋਵੇ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵਿਅਕਤੀ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਬਿਮਾਰੀ ਕਾਰਨ ਬਿਮਾਰ ਹੋਵੇ) ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲਾਂ ਗੈਰ-ਹਮਲਾਵਰ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਵਾਇਰਸ ਵੀ ਸਰੀਰ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਕੈਰੀਅਰ ਹੋਣਾ, ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਨਾਲ ਰਹਿਣ ਵਰਗਾ ਹੈ। ਜੇ ਤੁਹਾਡੀ ਰੋਗ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਪਰਜੀਵੀ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਵਾਇਰਸ ਸੁਸਤ ਰਹੇਗਾ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਅੰਦਰ ਹਮਲੇ ਲਈ ਅਗਲੇ ਮੌਕੇ ਤੱਕ ਬਣਿਆ ਰਹੇਗਾ।

ਮੈਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪਤਾ ਲੱਗੇਗਾ ਕਿ ਮੈਂ ਕੈਰੀਅਰ ਹਾਂ? ਇੱਕ ਇਕੱਲੀ ਖੂਨ ਦੀ ਜਾਂਚ ਦੱਸ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਖੂਨ ਦੀ ਜਾਂਚ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਪਾਜ਼ੀਟਿਵ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਕੈਰੀਅਰ ਹੋ ਅਤੇ ਵਾਇਰਸ ਨੂੰ ਹੋਰਾਂ ਤੱਕ ਫੈਲਾਉਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦੇ ਹੋ।

ਡਾ. ਫ੍ਰੈਂਕਿਸ ਹੋ, ਪਰਿਵਾਰਕ ਅਭਿਆਸ ਦੀ ਸਮੱਗਰੀ

ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ

ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਸੀ, ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਏ ਅਤੇ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਬੀ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਜੁਲਦਾ ਵਾਇਰਸ ਹੈ ਜੋ ਜਿਗਰ ‘ਤੇ ਹੀ ਹਮਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਤੇਜ਼ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਸੀ ਦੇ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕੋਈ ਆਗਾਹੀ ਲੱਛਣ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਇਸ ਲਈ ਬਹੁਤ ਲੋਕ ਸੰਕਰਮਣ ਹੋਣ ‘ਤੇ ਅਣਜਾਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਸੀ ਜਿਗਰ ਵਿੱਚ ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਰਹੇਗਾ। ਜੇ ਵਾਇਰਸ ਦਾ ਸਫ਼ਲ ਇਲਾਜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਇਹ ਬਾਕੀ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਮਰੀਜ਼ ਅੰਦਰ ਰਹੇਗਾ। ਅਜਿਹੇ ਲੰਮੇ ਵਾਇਰਲ ਸੰਕਰਮਣ ਨੂੰ ਚਿਰਕਾਲੀ ਸੰਕਰਮਣ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।

ਚਿਰਕਾਲੀ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਸੀ ਉੱਤਰ ਅਮਰੀਕੀ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਤਕਰੀਬਨ 1-2% ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ ਅੰਦਰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੰਕਰਮਣ ਦੀ ਦਰ ਹੈ। ਇਹ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਹੈ ਕਿ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਕੋਲੰਬੀਆ ਵਿੱਚ 45 ਤੋਂ 60 ਹਜ਼ਾਰ ਲੋਕ ਚਿਰਕਾਲੀ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਸੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹਨ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਤਾਂ ਅਜੇ ਜਾਂਚ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਸੀ ਦਾ ਕੁਦਰਤੀ ਸਿਲਸਿਲਾ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੱਕ ਚੱਲ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਬਹੁਤੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਸੀ ਸ਼ਾਂਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ (ਭਾਵ ਕੋਈ ਲੱਛਣ ਨਹੀਂ ਦਿਸਦੇ)। ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮਗਰਲੇ ਪੜਾਆਂ ‘ਤੇ ਹੀ ਇਸਦੀ ਖੂਨ ਰਾਹੀਂ ਜਾਂਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਜਿਗਰ ਦੀ ਇੰਫਲਮੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸਕਾਰਰਿੰਗ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਸੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ 10-20 % ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਗੰਭੀਰ ਸਕਾਰਰਿੰਗ ਅਤੇ ਸਿਰੋਸਿਸ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। 20-30 ਸਾਲ ਦੇ ਸੰਕਰਮਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਰੀਜ਼ ਜਿਗਰ ਦੇ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋਣ ਦੀ ਆਖਰੀ ਸਟੇਜ ਦੇ ਵੱਡੇ ਖਤਰੇ ਹੇਠ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਸੰਚਾਰ

ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਸੀ ਸੰਕਰਮਿਤ ਸਰੀਰਕ ਤਰਲਾਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਰਾਹੀਂ ਫੈਲਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਖੂਨ ਚੜਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਸੀ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨਾ ਆਮ ਵਰਤਾਰਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ 1991 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਖੂਨ ਦਾ ਟੈਸਟ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਹਨੀਂ ਦਿਨੀਂ ਖੂਨ ਦੀ ਚੜਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਸੀ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਸੰਕਰਮਣ ਦੇ ਆਮ ਰੂਟ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ:

• ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਨਸ਼ੇ ਦੇ ਟੀਕੇ ਲਗਾਉਣਾ (ਭਾਵ ਹੈਰੋਇਨ ਜਾਂ ਕੋਕੇਨ ਦੇ ਨਸ਼ੇ ਲਈ ਦੁਬਾਰਾ ਸੂਈਆਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਨਾ)
• ਨੱਕ ਰਾਹੀਂ ਨਸ਼ੇ ਨੂੰ ਅੰਦਰ ਨਿਗਲਣਾ (ਭਾਵ ਇੰਟਰਨੇਜਲ ਕੋਕੇਨ)
• ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਕੁੱਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਅੰਦਰ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਸੀ ਜੀਵਾਣੂ ਰਹਿਤ ਕੀਤੇ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਮੈਡੀਕਲ/ਡੈਂਟਲ ਉਪਕਰਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਰਾਹੀਂ ਵੀ ਫੈਲਦਾ ਹੈ।
• ਕਈ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਰੀਜ਼ ਦੇ ਸੰਕਰਮਿਤ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ

ਭਾਵੇਂ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਬੀ ਅਏ ਹਿਊਮਨ ਇਮਉਨੋਡੈਫੀਸਿਐਂਸੀ ਵਾਇਰਸ (ਐੱਚਆਈਵੀ) ਜਿਣਸੀ ਸੰਬੰਧ ਬਣਾਉਣ ਜਾਂ ਜਨਮ ਵੇਲੇ ਮਾਂ ਤੋਂ ਬੱਚੇ ਤੱਕ ਫੈਲਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਸੀ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਘੱਟ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।

ਸਿਰੋਸਿਸ (cirrhosis) ਦੇ ਆਗਮਨ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਵਾਲੇ ਖਤਰੇ ਦੇ ਕਾਰਕਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣਾ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਕਾਰਣ ਹੈ ਜਿਸ ‘ਤੇ ਵਾਰ ਵਾਰ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਥੋੜ੍ਹੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਾਬ ਵੀ ਸਿਰੋਸਿਸ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣਾ ਬੰਦ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਥੋੜ੍ਹੀ ਤੱਕ ਘਟਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਸੀ ਵਾਇਰਸ ਸਿਰਫ਼ ਜਿਗਰ ‘ਤੇ ਹੀ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਸਗੋਂ ਸਾਈਰੋਗਲੋਬੁਲੀਨਿਮਿਆ (cryoglobulinemia) ਵਰਗੀਆਂ ਜਟਿਲਤਾਵਾਂ ਦਾ ਵੀ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਹਾਲਤ ਗੁਰਦੇ ਦੀ ਇੰਫਲੇਮੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋਣ, ਗਠੀਏ ਅਤੇ ਚਮੜੀ ਦੇ ਫੋੜਿਆਂ ਦਾ ਵੀ ਕਾਰਣ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਨਾਨ-ਹੌਜਕਿਨ ਦਾ ਲਿੰਫੋਮਾ (ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦਾ ਘਾਤੱਕ ਲਿੰਫੁਆਈਡ ਟਿਊਮਰ) ਅਤੇ ਬਾਲਗ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ੂਗਰ ਵੀ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹਨ।

ਫੈਟੀ ਲੀਵਰ

ਕਈ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ‘ਫੈਟੀ ਲੀਵਰ’ ਸ਼ਬਦ ਬਾਰੇ ਸੁਣਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਪਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ। ਜਿਗਰ ਸਾਡੇ ਪੇਟ ਦੇ ਉਪਲਰੇ ਸੱਜੇ ਹਿੱਸੇ ਵੱਲ ਪਸਲੀਆਂ ਹੇਠ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਦਾ (ਚਮੜੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ) ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਅੰਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਵਜ਼ਨ ਤਕਰੀਬਨ 1400 ਗ੍ਰਾਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਗਰ ਫੈਟੀ ਲੀਵਰ ਉਦੋਂ ਬਣਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਸਦਾ 5% ਜਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹਿੱਸਾ ਲੀਵਰ ਟੀਸ਼ੂ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਚਰਬੀ ਹੋਵੇ।

ਚਰਬੀ ਜਿਗਰ ਤੱਕ ਕਿਵੇਂ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੈ? ਇਸ ਦੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਰਸਤੇ ਹਨ:

1. ਜਿਗਰ ਅਤੇ ਅੰਤੜੀਆਂ ਦੀ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਕਾਰਨ, ਚਰਬੀ ਦੇ ਸੈੱਲ ਅੰਤੜੀਆਂ ਤੋਂ ਜਿਗਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।
2. ਜਿਗਰ ਦੇ ਸੈੱਲਾਂ ਦਾ ਪਤਨ: ਜਿਗਰ ਦੇ ਸੈੱਲ ਟੁੱਟਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਚਰਬੀ ਦੇ ਸੈੱਲਾਂ ਅੰਦਰ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਜਿਗਰ ਦੇ ਕੁੱਝ ਮੁੱਖ ਕਾਰਜ ਹਨ:

• ਗਲਾਈਕੋਜਨ (ਸਰੀਰ ਅੰਦਰ ਗਲੁਕੋਜ਼ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਰੂਪ) ਨੂੰ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਨਾ
• ਸਰੀਰ ਦਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਪਦਾਰਥ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ
• ਮੈਟਾਬਾਲਿਕ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਨੂੰ ਕੱਢਣਾ
• ਵਿਟਾਮਿਨ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਨਾ
• ਲੋਹੇ ਅਤੇ ਤਾਂਬੇ ਵਰਗੇ ਖਣਿਜਾਂ (ਜੋ ਖੂਨ ਦੇ ਲਾਲ ਸੈੱਲ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ) ਨੂੰ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਨਾ
• ਖੂਨ ਦੇ ਜੰਮਣ (blood clotting) ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਬਣਾਉਣਾ
• ਸ਼ਰਾਬ, ਕਈ ਦਵਾਈਆਂ (ਜਿਵੇਂ ਟਾਈਲਨੌਲਜ਼, ਵਾਰਫਰੀਨ, ਅਮਿਓਡਾਰੋਨ) ਅਤੇ ਹੋਰ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨਾ
• ਚਰਬੀ ਪਚਾਉਣ ਲਈ ਬਾਈਲ (ਪਿਤ) (ਗਾਲਬਲੈਡਰ ਵਿੱਚ ਜਮ੍ਹਾਂ) ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ

ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਤੋਂ ਜਿਗਰ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਜਿਗਰ ਦਾ ਕੈਂਸਰ ਹੋਣਾ ਬਹੁਤ ਆਮ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਸਿਹਤ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ। ਬਹੁਗਿਣਤੀ (80%) ਜਿਗਰ ਦੇ ਕੈਂਸਰ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। “ਬਚਾਅ ਇਲਾਜ ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ” ਅਖਾਣ ਬਿਲਕੁਲ ਸਹੀ ਹੈ। ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਅਤੇ ਸਿੱਟੇ ਵੱਜੋਂ ਕੈਂਸਰ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਏ

ਆਮ ਕਰਕੇ ਅੰਤੜੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਫੈਲਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਾਇਰਸ ਮਰੀਜ਼ ਦੇ ਮਲ-ਮੂਤਰ ਰਾਹੀਂ ਬਾਹਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਦੂਸ਼ਿਤ ਭੋਜਨ ਰਾਹੀਂ ਮੂੰਹ ਜ਼ਰੀਏ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੰਕਰਮਣ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਏ ਤੋਂ ਬਚਾਅ:

• ਨਿੱਜੀ ਸਾਫ਼-ਸਫ਼ਾਈ – ਹਮੇਸ਼ਾ ਖਾਣਾ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਖਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਧੋਵੋ, ਟੋਆਇਲਟ ਨੂੰ ਇਕਦਮ ਫਲੱਸ਼ ਕਰੋ ਅਤੇ ਬਾਥਰੂਮ ਵਰਤਣ ਮਗਰੋਂ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਧੋਵੋ।
• ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰਾ ਭੋਜਨ
  • ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਏ ਵਾਇਰਸ ਨੂੰ ਉੱਚੇ ਤਾਪਮਾਨ (100 ਡਿਗਰੀ ਸੈਲਸੀਅਸ) ‘ਤੇ 5 ਮਿੰਟ ਲਈ ਪਕਾਉਣਾ ਨਾਲ ਖਤਮ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਉਬਲ਼ਿਆ ਪਾਣੀ ਪੀਓ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਖਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਫ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਪਕਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
  • ਸਮੁੰਦਰੀ ਭੋਜਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੀਪ, ਕਲੇਮ ਅਤੇ ਸ਼ੈੱਲ ਫਿਸ਼ ਦਾ ਖਾਸ ਖਿਆਲ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
  • ਜੋ ਭੋਜਨ ਅਜੇ ਖਾਦਾ ਨਹੀਂ ਗਿਆ, ਢੱਕ ਕੇ ਜਾਂ ਫਰਿੱਜ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
• ਆਸਪਾਸ ਦੀ ਸਾਫ਼-ਸਫ਼ਾਈ – ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਦੂਸ਼ਿਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਸੀਵਰੇਜ ਅਤੇ ਮਲ ਦਾ ਸਹੀ ਨਿਕਾਸ।

ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਬੀ ਅਤੇ ਹੈਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਸੀ

ਸੰਚਾਰ ਦਾ ਰਸਤਾ ਇਕੋ ਜਿਹਾ ਹੈ; ਖ਼ੂਨ ਜਾਂ ਸਰੀਰ ਦੇ ਤਰਲਾਂ ਦੁਆਰਾ (ਭੋਜਨ ਰਾਹੀਂ ਨਹੀਂ)। ਕਿਉਂਕਿ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਬੀ ਸਰੀਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਘੱਟੋ ਘੱਟ 7 ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਜਿਉਂਦਾ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਐੱਚਆਈਵੀ ਨਾਲੋਂ ਸੌ ਗੁਣਾ ਵਧੇਰੇ ਛੂਤਕਾਰੀ ਹੈ।

ਕੁੱਝ ਬਚਾਅ ਦੇ ਉਪਾਅ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਹਨ:

• ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜ਼ਖਮ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੋਗਾਣੂ-ਮੁਕਤ ਕਰੋ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ‘ਤੇ ਪੱਟੀ ਬੰਨੋ
• ਰੇਜ਼ਰ, ਟੂਥ ਬਰੱਸ਼, ਸੂਈਆਂ, ਸਰਿੰਜਾਂ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਅਜਿਹੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਨੂੰ ਸਾਂਝਾ ਨਾ ਕਰੋ ਜਿਸ ਵਿਚ ਖੂਨ ਜਾਂ ਸਰੀਰ ਦੇ ਤਰਲਾਂ ਰਾਹੀਂ ਦੂਸ਼ਿਤ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੋਵੇ
• ਕੋਈ ਵੀ ਮੈਡੀਕਲ, ਡੈਂਟਲ ਜਾਂ ਹੋਰ ਉਪਕਰਣ (ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ ਐਕਯੂਪੰਕਚਰ, ਟੈਟੂ ਬਣਵਾਉਣਾ, ਸਰੀਰ ਵਿੰਨ੍ਹਣਾ, ਮੈਨਿਕਿਊਰ) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੋਗਾਣੂ-ਮੁਕਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ
• ਖੁੱਲੇ ਜਿਣਸੀ ਸੰਬੰਧਾਂ ਤੋਂ ਬਚੋ ਅਤੇ ਕੰਡੋਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ

ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਇਮਿਊਨਾਇਜੇਸ਼ਨ:

ਇਸ ਨੂੰ ਦੋ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ: ਅਸਰਗਰਮ ਅਤੇ ਸਰਗਰਮ ਇਮਿਊਨਾਇਜੇਸ਼ਨ

ਅਸਰਗਰਮ ਇਮਿਊਨਾਇਜੇਸ਼ਨ

ਇਮਿਊਨ ਗਲੋਬੁਲੀਨ ਦਾ ਟੀਕਾ ਇਕਦਮ ਇਮਿਊਨਿਟੀ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਇਹ ਹੇਠਲੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਲਈ ਢੁਕਵਾਂ ਹੈ:

• ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਏ (ਇਮਿਊਨ ਗਲੋਬੁਲੀਨ ਏ)
  • ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਢੁਕਵਾਂ ਹੈ ਜਿਹੜੇ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਏ ਨਾਲ ਸੰਕਰਮਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਏ ਹਨ ਪਰ ਉਹ ਅਸਥਾਈ ਸੁਰੱਖਿਆ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਏ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਰਹੇ ਹਨ
  • (ਐਲਰਜੀ, ਜਾਂ ਮਾੜੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਆਦਿ ਦੇ ਕਾਰਨ) ਇਹ ਵੈਕਸੀਨ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਲਈ ਢੁੱਕਵੀਂ ਨਹੀਂ ਹੈ
  • 1 ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਢੁੱਕਵੀਂ ਨਹੀਂ ਹੈ
  • ਕਮਜ਼ੋਰ ਇਮਿਊਨਿਟੀ ਵਾਲਿਆਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਢੁੱਕਵੀਂ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ‘ਤੇ ਵੈਕਸੀਨ ਦਾ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ
• ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਬੀ (ਇਮਿਊਨ ਗਲੋਬੁਲੀਨ ਬੀ)
  • ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਬੀ ਸੰਕਰਮਿਤ ਖੂਨ ਨਾਲ ਗਲਤੀ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਚ ਆਉਣ ‘ਤੇ (ਜਿਵੇਂ ਐਕਿਊਪੰਕਚਰ), ਸੰਪਰਕ ਦੇ 48 ਘੰਟਿਆ ਦੇ ਅੰਦਰ ਲੱਗਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ
  • ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਬੀ ਸੰਕਰਮਿਤ ਮਰੀਜ਼ ਨਾਲ ਜਿਣਸੀ ਸੰਬੰਧ ਬਣਾਉਣ ਕਾਰਨ, 2 ਹਫਤਿਆਂ ਅੰਦਰ ਲਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ
  • ਉਹਨਾਂ ਮਾਵਾਂ, ਜੋ ਕੈਰੀਅਰ ਹਨ, ਦੇ ਨਵਜੰਮੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ 12 ਘੰਟਿਆਂ ਅੰਦਰ ਇਮਿਊਨੋਗਲੋਬੁਲੀਨ ਦਾ ਟੀਕਾ ਲੱਗਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਵੈਕਸੀਨ ਵੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ

ਸਰਗਰਮ ਇਮਿਊਨਾਇਜੇਸ਼ਨ

ਇਹ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਏ ਅਤੇ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਬੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਬਚਾਅ ਹੈ। ਇਮਿਊਨਾਇਜੇਸ਼ਨ ਸਰੀਰ ਅੰਦਰ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਵੈਕਸੀਨ ਲਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਦੀ ਇਨਮਿਉਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਵਾਇਰਲ ਸੰਕਰਮਣ ਤੋਂ ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਬਚਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਐਂਟੀਬਾਡੀ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਸਿਰਫ਼ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਏ ਅਤੇ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਬੀ ਦੀਆਂ ਵੈਕਸੀਨਾਂ ਉਪਲਬਧ ਹਨ। ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਸੀ ਜਾਂ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਕਿਸਮਾਂ ਲਈ ਅਜੇ ਵੈਕਸੀਨ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਏ ਵੈਕਸੀਨ:

ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ ਦੋ ਟੀਕੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਪਹਿਲੇ ਟੀਕੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਰੀਰ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਏ ਵਾਇਰਸ ਨਾਲ ਲੜਨ ਲਈ ਉਚਿਤ ਐਂਟੀਬਾਡੀ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ 2 ਤੋਂ 4 ਹਫ਼ਤੇ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਦੂਜਾ ਵੈਕਸੀਨ ਦਾ ਟੀਕਾ (ਬੂਸਟਰ ਸ਼ਾਟ) ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ (10-20 ਸਾਲ) ਇਮਿਊਨਿਟੀ ਲਈ 6-12 ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਲੱਗਦਾ ਹੈ।

ਹੇਠ ਦੱਸੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਵੈਕਸੀਨ ਲਗਵਾਉਣ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ:

• ਉਹ ਲੋਕ ਜਿਹਨਾਂ ਅੰਦਰ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਏ ਐਂਟੀਬਾਡੀ ਨਹੀਂ ਹਨ
• ਉਹ ਲੋਕ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਜਗ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਏ ਆਮ ਹੈ
• ਉਹ ਲੋਕ ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਅਣ-ਪੱਕਿਆ ਭੋਜਨ ਖਾਸਕਰ ਸ਼ੈੱਲਫਿਸ਼ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਭੋਜਨ ਖਾਂਦੇ ਹਨ
• ਉਹ ਲੋਕ ਜੋ ਭੋਜਨ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ

ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਬੀ ਵੈਕਸੀਨ:

ਬਿਹਤਰੀਨ ਇਮਿਊਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਪੂਰਾ ਕੋਰਸ 6 ਮਹੀਨੇ ਅੰਦਰ 3 ਟੀਕਿਆਂ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਹਿਲੇ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਟੀਕੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਵਿੱਥ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ; ਦੂਜੇ ਅਤੇ ਤੀਜੇ ਟੀਕੇ ਵਿੱਚ 5 ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਵਿੱਥ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਬੀ ਐਂਟੀਬਾਡੀ ਟੀਕੇ ਦੇ ਇੱਕ ਜਾਂ ਦੋ ਹਫ਼ਤੇ ਅੰਦਰ ਬਣ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜੇ ਵੈਕਸੀਨ ਦੇ ਤਿੰਨ ਟੀਕੇ ਸਮੇਂ ਅਨੁਸਾਰ ਲੱਗ ਜਾਣ ਤਾਂ 9-95% ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਢੁੱਕਵੇਂ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਬੀ ਐਂਟੀਬਾਡੀ ਬਣ ਜਾਣਗੇ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ 15 ਸਾਲ ਜਾਂ ਉਸਤੋਂ ਵੱਧ ਤੱਕ ਇਮਉਨਿਟੀ ਦੇਣਗੇ। ਇਮਿਊਨਿਟੀ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਜ਼ਰੂਰਤ ਜਿੰਨੇ ਐਂਟੀਬਾਡੀ ਬਣਨ ਮਗਰੋਂ ਬੂਸਟਰ ਵੈਕਸੀਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ।

ਹੇਠਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਬੀ ਵੈਕਸੀਨ ਲਗਵਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ:

• ਕੋਈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਬੀ ਦਾ ਸੰਕਰਮਣ ਨਾ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ
• ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਕੈਰੀਅਰ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰ, ਜਿਣਸੀ ਸੰਬੰਧੀ ਅਤੇ ਉਹ ਲੋਕ ਜੋ ਨਜਦੀਕੀ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਣ
• ਮੈਡੀਕਲ ਕਰਮਚਾਰੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਕਰਕੇ ਉਹ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦੇ ਖੂਨ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਤਰਲਾਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ
• ਉਹ ਲੋਕ ਜੋ ਨਸ਼ਾ ਕਰਦੇ ਹਨ
• ਉਹ ਲੋਕ ਜਿਹੜੇ ਡਾਇਆਲਿਸਿਸ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹਨ
• ਉਹ ਲੋਕ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਖੂਨ ਚਾੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
• ਨਵੇ ਜੰਮੇ ਬੱਚੇ, ਖਾਸਕਰ ਜਦੋਂ ਮਾਂ ਕੈਰੀਅਰ ਹੋਵੇ

ਟਵਿਨਰਿਕਸ (ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਏ ਅਤੇ ਬੀ ਵੈਕਸੀਨ ਦਾ ਸੁਮੇਲ)

ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਏ ਅਤੇ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਬੀ ਵੈਕਸੀਨ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਏ ਅਤੇ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਬੀ ਦੋਨਾਂ ਵਾਇਰਲ ਸੰਕਰਮਣਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਵੈਕਸੀਨੇਸ਼ਨ 6 ਮਹੀਨੇ ਅੰਦਰ 3 ਟੀਕਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਘੱਟੋ ਘੱਟ 15 ਸਾਲ ਲਈ ਅਸਰਦਾਰ ਰਹੇਗੀ। ਕਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਇਮਿਊਨਾਇਜੇਸ਼ਨ ਪਲੈਨ ਸਾਰੇ ਮੁੱਢਲੇ ਸਕੂਲੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਅਤੇ ਨਵਜੰਮੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਬੀ ਵੈਕਸੀਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਏ ਲਈ ਅਜੇ ਕੋਈ ਵੈਕਸੀਨੇਸ਼ਨ ਪਲੈਨ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਵਿਆਪਕ ਵੈਕਸੀਨੇਸ਼ਨ ਪਲੈਨ ਦੇ ਫੈਲਾਅ ਸਮੇਤ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਦੀ ਬਿਹਤਰ ਸਮਝ ਅਤੇ ਬਚਾਅ ਨਾਲ ਹੈਪੇਟਾਇਟਸ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਜਟਿਲਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਅਗਲੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਣਗੀਆਂ।

ਡਾ. ਥਾਮਸ ਹੋ , ਪਰਿਵਾਰਕ ਅਭਿਆਸ ਵੱਲੋਂ ਸਮੱਗਰੀ